Choroby zakaźne mają szczególne znaczenie dla społeczeństwa. Są nieprzewidywalne, mogą wywołać panikę a nawet zdestabilizować działanie państwa, np. powodując że znaczna część pracowników służb mundurowych zachoruje w krótkim czasie. Specyfika chorób zakaźnych wiąże się również z tym, że osoba która choruje jednocześnie staje się źródłem narażenia dla osób z otoczenia. Ma to szczególne znaczenie dla pracowników służby zdrowia, którzy mogą narażać swoich pacjentów na ciężkie powikłania lub zgon, ponieważ pacjenci są zazwyczaj narażeni na ciężki przebieg chorób zakaźnych. Dlatego właśnie monitorowanie tych chorób objęte jest specjalnym ustawodawstwem i nadzorem wielu instytucji.
Pamiętaj, że:
- Wprowadzono obowiązek szczepień w celu zapobiegania powikłaniom ale też w celu ochrony osób najbardziej narażonych na powikłania,
- Wiele umocowanych ustawowo instytucji działa w Polsce na rzecz poprawy profilaktyki, w tym na rzecz poprawy bezpieczeństwa szczepień.
Obowiązujące w Polsce prawo jest bardzo zbliżone do rozwiązań prawnych stosowanych na całym świecie. Ustawy i rozporządzenia regulują funkcjonowanie Państwowej Inspekcji Sanitarnej, nadzorującej zakup, dostarczanie i wykonywanie bezpłatnych szczepień obowiązkowych. Również obowiązkowe zgłaszanie chorób zakaźnych jest regulowane ustawowo.
Czym ryzykuje rodzic który nie zgadza się na szczepienie?
Niepoddawanie dziecka szczepieniom ochronnym:
- ogranicza prawo dziecka do profilaktycznego świadczenia zdrowotnego służącego zapobieganiu wystąpienia chorób zakaźnych,
- naraża dziecko na zachorowanie lub utratę zdrowia wskutek choroby, której można było uniknąć dzięki szczepieniom – przez co zostaje naruszone dobro dziecka,
- jest sprzeczne z interesem społecznym – szczepienia stanowią skuteczną i społecznie akceptowaną metodę zapobiegania zachorowaniom na choroby zakaźne, zarówno w wymiarze zapobiegania zachorowaniom u osoby poddanej szczepieniom ochronnym (ochrona indywidualna), jak również kształtowania odporności całej populacji na zachorowania (ochrona populacyjna); warunkiem osiągnięcia odporności w skali populacji jest bowiem wysoki odsetek zaszczepionych osób, zwykle co najmniej ok. 95%, co skutecznie zapobiega szerzeniu się zachorowań na choroby zakaźne nie tylko na osoby uodpornione w drodze szczepienia, ale również na te osoby, które ze względu na przeciwwskazania zdrowotne nie mogą być przeciw nim szczepione, lub są za małe aby mogły zostać zaszczepione.
- uporczywe uchylanie się od wykonania obowiązku szczepień, może skutkować zastosowaniem odpowiednich sankcji prawnych, ponieważ jest to obowiązek wynikający z ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi ( Dz. U. z 2016 r., poz. 1866), której art. 5 ust. 1 i 2 mówią: „Osoby przebywające na terytorium RP są obowiązane na zasadach określonych w ustawie do poddawania się szczepieniom ochronnym, w przypadku osoby nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych odpowiedzialność za zrealizowanie wspomnianej czynności ponosi osoba sprawująca prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekun faktyczny w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta”.
- wojewoda może nałożyć na osobę obowiązaną, grzywnę w celu przymuszenia do wykonania ustawowego obowiązku szczepień – „grzywna w celu przymuszenia” nie oznacza szczepień przymusowych, jest to środek stosowany w postępowaniu administracyjnym, który ma zmotywować rodzica do poddania jego dziecka wymaganym szczepieniom.
- jeśli egzekucja administracyjna nie będzie skuteczna, osoba uchylająca się od obowiązku szczepienia (w przypadku dzieci – ich rodzic) może podlegać odpowiedzialności przewidzianej w Kodeksie wykroczeń – zgodnie bowiem z art. 115, §1 karze grzywny podlega ten, kto pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej nie poddaje się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu przeciw gruźlicy lub innej chorobie zakaźnej albo obowiązkowemu badaniu stanu zdrowia, mającemu na celu wykrycie lub leczenie gruźlicy, choroby wenerycznej lub innej choroby zakaźnej.
Kto realizuje sankcje prawne związane z niezgadzaniem się rodzica na zaszczepienie dziecka?
Inicjatorem postępowania w sprawie konsekwencji związanych z niezgadzaniem się rodzica na szczepienie dziecka jest świadczeniodawca, który przechowuje tzw. kartę uodpornienia, czyli podmiot sprawujący profilaktyczną opiekę nad dzieckiem – zgodnie z §15 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (tj. Dz. U. z 2016 r., poz. 849). Jest on zobowiązany do zawiadomienia o fakcie uchylania się od obowiązku szczepień właściwego Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego (PPIS), informację tę zamieszcza w kwartalnym sprawozdaniu z realizacji szczepień ochronnych, którego wzór został określony w załączniku nr 3 do powołanego rozporządzenia.
PPIS jest wierzycielem ustawowego obowiązku szczepień, zgodnie z zapisami ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tj. Dz. U. z 2016, poz. 599).
Zgodnie z Art. 20. § 1. tej ustawy, organem egzekucyjnym w zakresie egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym (jakim jest obowiązek szczepień) jest wojewoda, który wszczyna egzekucję administracyjną na wniosek wierzyciela, na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego, sporządzonego według ustalonego wzoru.
Czy szczepienie obowiązkowe jest tym samym co szczepienie przymusowe?
Szczepienie obowiązkowe nie jest równoznaczne ze szczepieniem przymusowym – zdarza się, zwłaszcza w przekazie medialnym, że pojęcia te są utożsamiane. Na podstawie art. 36 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi możliwe jest zastosowanie szczepień przymusowych, ale tylko w stosunku do osoby, u której podejrzewa się lub rozpoznaje chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną („łatwo rozprzestrzeniająca się, o wysokiej śmiertelności, powodująca szczególne zagrożenie dla zdrowia publicznego i wymagająca specjalnych metod zwalczania, w tym cholera, dżuma, ospa prawdziwa, wirusowe gorączki krwotoczne”), nie dotyczy to więc realizacji szczepień obowiązkowych, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1b i w art. 17 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
Akty prawne dotyczące szczepień
Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi
(tekst jedn. Dz.U. z 2016 poz.1866)
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych.
(tekst jedn. Dz.U. z 2016 poz. 849)
Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta
(tekst jedn. Dz. U. z 2017 r. poz. 1318)
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 kwietnia 2009 r. w sprawie metod zapobiegania zakażeniom meningokokowym
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie wykazu zalecanych szczepień ochronnych oraz sposobu finansowania i dokumentowania zalecanych szczepień ochronnych wymaganych międzynarodowymi przepisami zdrowotnymi
Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 3 lutego 2014 r. w sprawie programu szczepień ochronnych dla żołnierzy zawodowych oraz sposobu rejestracji przeprowadzanych szczepień ochronnych
Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 października 2016 r. w sprawie wymagań i sposobów unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 grudnia 2009 r. w sprawie metod zapobiegania zakażeniom wirusem grypy
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 15 grudnia 2005 r. w sprawie badań lekarskich i psychologicznych oraz szczepień profilaktycznych, którym podlegają funkcjonariusze Straży Granicznej w związku z pełnieniem służby w kontyngencie, a także turnusów leczniczo-profilaktycznych
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 września 2016 r. w sprawie metody zapobiegania odrze
Wprowadzenie Rozporządzenia w sprawie metody zapobiegania odrze jest uwarunkowane sytuacją epidemiologiczną odry. Wśród osób, które migrują do Polski z innych krajów i ubiegają się o uzyskanie statusu uchodźcy w Polsce, w tym osób, które w tym roku przybyły przez terytorium Białorusi z obszaru Zakaukazia i Azji Środkowej, w lipcu i sierpniu wystąpiło kilkanaście przypadków zachorowań na odrę.
W Rozporządzeniu przedstawiono zasady wykonywania szczepień przeciw odrze u osób nieszczepionych lub niemających udokumentowanego szczepienia, nadzór nad ich przeprowadzaniem oraz współpracę pomiędzy instytucjami Inspekcji Sanitarnej w sytuacji wystąpienia podejrzenia lub rozpoznania przypadków zachorowań na odrę.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 kwietnia 2017 r. w sprawie zapotrzebowania na szczepionki służące do przeprowadzania szczepień obowiązkowych
Niniejsze rozporządzenie było poprzedzone rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 listopada 2010 r. w sprawie sposobu przekazywania szczepionek świadczeniodawcom prowadzącym obowiązkowe szczepienia ochronne oraz sposobu przechowywania szczepionek stanowiących rezerwę przeciwepidemiczną kraju (Dz. U. poz. 1524), które utraciło moc z dniem 1 stycznia 2017 r. zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. poz. 1365 oraz z 2016 r. poz. 2173).
